Pagtutol sa Kasunduan sa Paris

 

(Ang sulating ito ay hango sa Appendiks II na pinaamagatang "Protest Against the Treaty of Paris" na matatagpuan sa mga pahina 359-364 ng aklat na may pamagat na "The Filipino Tragedy and Other Historical Facts Every Filipino Should Know" na inilathala ng may-akda. Matatagpuan din sa mga pahina 402-415 ng aklat ang mga sanggunian at pinagkunang tala na binabanggit dito.)

Opisyal na Pagtutol sa Kasunduang Pangkapayapaan sa Paris, Disyembre 12, 1898 (Ingles na teksto)
“PARIS, ika-12 ng Disyembre, 1898.

Kanilang Kadakilaan, ang mga Pangulo at mga Kinatawan ng Komisyong Pangkapayapaan ng Espanya at Amerika, Paris.

Ang marangal at magiting na Heneral Emilio Aguinaldo, Pangulo ng Republika ng Pilipinas, at ang kanyang Pamahalaan ay pinarangalan ako sa pamamagitan ng pagtatalaga sa akin bilang Opisyal na Kinatawan sa Kagalang-galang na Pangulo at Pamahalaan ng Estados Unidos ng Amerika, kasabay ng pagbibigay sa akin ng tungkulin na iprotesta ang anumang pasyang salungat sa kalayaan ng aming bayan na maaaring pagtibayin ng Komisyong Pangkapayapaan sa Paris.

Ang nasabing Komisyon ay natapos na ang mga sesyon nito, at ang mga pasyang ipinatupad ay hindi maaaring ituring na may bisa para sa aking Pamahalaan, sapagkat ang Komisyon ay hindi kailanman nakinig o tumanggap, sa anumang paraan, sa pakikilahok ng bansang Pilipinas, na may hindi matatawarang karapatang makibahagi sa mga deliberasyong ito, lalo na kung ito ay may kinalaman sa kanilang kinabukasan. Ginagampanan ko, samakatuwid, ang aking tungkulin nang ako’y nagpoprotesta, sa pinaka-taimtim na paraan, sa ngalan ng Pangulo at ng Pambansang Pamahalaan ng Pilipinas, laban sa anumang pasyang pinagtibay sa Pandaigdigang Pulong sa Paris, hangga’t ang legal, pampulitika, at malayang personalidad ng sambayanang Pilipino ay ganap na hindi kinikilala, at sinusubukang ipataw sa mga mamamayang ito ang mga pasyang hindi naman pinagtibay ng kanilang sariling mga pampublikong kapangyarihan — ang tanging may karapatang legal na magpasya para sa kanilang kinabukasan sa kasaysayan.

Ang Espanya ay ganap na walang kapangyarihan o katayuan upang magpasya, sa anumang anyo, sa usaping ito. Ang ugnayan ng Espanya at Pilipinas ay nakabatay lamang sa dalawang makasaysayang pangyayari, kung saan hayagang kinilala ang eksklusibong karapatan ng mga Pilipino na magtakda ng kanilang sariling kapalaran.

Una: — Ang "Sanduguan" noong ika-12 ng Marso, 1565, sa pagitan ni Heneral Don Miguel Lopez de Legazpi at ng Filipinong pinuno na si Sikatuna — isang kasunduang pinagtibay at kinumpirma, sa isang banda, ng Haring si Felipe II ng Espanya, at sa kabilang banda, ng mga Monarko ng Mindanao, Bisayas, at Luzon, at ng Kataas-taasang Pinuno ng Konpederasyon, ang Sultan Lacandola — na naghayag, bilang bunga, ng awtonomiyang pambansa ng Kaharian ng "Bagong Castilla" na binuo ng mga Kapuluang Pilipino, sa ilalim ng setro ng Hari ng Espanya.

Ikalawa: — Ang tinatawag na ‘Konstitusyon ng Cadiz’, kung saan ang mga Kinatawan at mamamayang Pilipino ay aktibong lumahok sa mga talakayan, pagboto, pagpapalaganap, at pagpapatupad nito; at sa pamamagitan ng Konstitusyong ito, naging epektibo ang nasyonalidad ng ‘The Spains’ (ang pinagsanib na kaharian ng Espanya).

Ngunit mula pa sa pinakamaagang sandali na sinubukan ng mga Pamahalaang Pampubliko ng Peninsula na ipataw ang kanilang ganap na soberanya sa mga Kapuluan, mariin nang tumutol ang mga Pilipino sa pamamagitan ng lakas ng armas, at mula sa unang tangkang ito noong 1814, nagsimula na ang pakikibaka sa pagtatanggol ng kanilang personalidad bilang isang bayan.

Nang noong 1837 ay ganap na binawi sa kanila ang kanilang mga karapatan sa marahas na paraan, muling nagprotesta ang mga Pilipino, at hinarap nila ang isang labang puno ng pagkakapatayan at kalupitan mula sa Espanya — isang labanang nagpatuloy mula noon hanggang sa kasalukuyan.

Ang kasinungalingan, na siyang laging katangian ng mga aksyon ng mga awtoridad ng Peninsula, ay palagiang nagkubli sa mundo ng tunay na kalagayan ng pamimilit na tumagal ng halos isang daang taon.

Sa wakas, sa pagtatapos ng kasalukuyang siglo, ang mga puwersang Espanyol ay lubos na natalo ng mga katutubong pwersa, at wala nang karapatan ang Espanya na igiit na nasa ilalim pa nito ang kapuluan, sapagkat ang pananatili ng maliit na bilang ng mga sundalong Kastila (tinatayang 400) na nagkukuta at napalilibutan sa isa o dalawang tanggulan sa katimugang bahagi ng kapuluan ay hindi maaaring ituring na basehan ng karapatan. Tumigil na ang Pamahalaang Kastila sa anumang aktwal at legal na kapangyarihan; at ang tanging umiiral na awtoridad na nagpapanatili ng kaayusan ay ang pamahalaang binuo ng mga Pilipino, na may taimtim na pagpapatibay mula sa kanilang mga boto — ang nag-iisang legal na pinagmumulan ng positibong makabagong kapangyarihan.

Sa ganitong mga kalagayan, ang mga Komisyoner ng Espanya sa Paris ay hindi na maaaring, ayon sa mga prinsipyo ng pandaigdigang batas, isuko o ilipat ang anumang bagay na, kung dati man ay kanila, ay lubusan na nilang nawala bago pa man nilagdaan ang Protocol of Washington at inayos ang mga termino ng Kasunduang Pangkapayapaan sa Paris.

Ang sambayanang Pilipino na pumayag sa ‘Sanduguan’ at sa ‘Konstitusyon ng 1812’ ay bawi na ang bisa ng mga kasunduang iyon, bunga ng hindi pagtupad ng Espanya sa kanyang mga pananagutan, at muling ipinahayag ang kanilang soberanya sa pamamagitan ng taimtim na proklamasyon ng Republika ng Pilipinas noong ika-1 ng Agosto, 1898, at sa pagtatatag ng isang pamahalaan at regular at organisadong administrasyon na nilikha ng tiyak at mapagpasiyang boto ng mamamayan.

Kung may anumang ligal na epekto na maaaring maiugnay sa kilos ng Espanya sa Kasunduang Pangkapayapaan, alinsunod sa prinsipyo ng Pandaigdigang Batas, ito ay ang tahasang pagtalikod sa lahat ng hinaharap na pag-aangkin sa lupang nawalan na siya ng kapangyarihan at pagmamay-ari — at dahil dito, ito ay nagsisilbi lamang sa pagkilala sa sambayanang Pilipino bilang isang lehitimong kolektibong entidad, at sa kanilang karapatang mamahala nang ganap ukol sa kanilang hinaharap.

Hindi maaaring iangkin ng Estados Unidos ng Amerika na sila ay may higit na karapatang italaga ang kanilang sarili bilang tagapamagitan ukol sa kinabukasan ng Pilipinas.

Sa kabaligtaran, ang dangal at mabuting pananalig ay humihingi sa kanila ng hayagang pagkilala sa pampulitikang katayuan ng sambayanan na, sa kanilang katapatan sa mga kasunduan, ay naging tapat na kakampi ng kanilang mga puwersa sa mga sandali ng panganib at digmaan. Ang marangal na Heneral Emilio Aguinaldo at ang iba pang mga pinunong Pilipino ay hinilingang manguna sa mga nagdurusa at magigiting na anak ng kanilang bayan upang lumaban sa Espanya at upang suportahan ang mga aksyon ng matapang at bihasang Admiral Dewey.

Noong panahong hinihiling ang kanilang armadong pakikiisa—bago pa man ang pormal na deklarasyon ng digmaan—parehong ang Kumander ng barkong ‘Petrel’ at si Kapitan Wood sa Hong Kong, gayundin ang mga Amerikanong Konsul Heneral na sina Ginoong Pratt sa Singapore, Ginoong Wildman sa Hong Kong, at Ginoong Williams sa Cavite, na kumikilos bilang mga kinatawang pandaigdig ng dakilang bansang Amerika, sa gitna ng matinding pangamba, ay nag-alok na kikilalanin ang kalayaan ng sambayanang Pilipino sa sandaling makamtan ang tagumpay.

Sa pagtitiwala sa mga pangakong iyon, isang barkong pandigma ng Amerika, ang ‘McCulloch’, ay ipinagkaloob sa mga nasabing pinuno at siyang naghatid sa kanila pabalik sa kanilang sariling bayan; at si Admiral Dewey mismo, sa pagpapadala ng naturang barko; sa hindi pagtanggi sa mga kahilingan ni Heneral Aguinaldo at ng kanyang mga kasama ukol sa katuparan ng mga pangako, nang harapin siya sa kanyang punong barko sa Look ng Maynila; sa pagtanggap kay Heneral Aguinaldo bago at pagkatapos ng kanyang mga tagumpay at bantog na mga pakikibaka, na may karampatang parangal para sa isang Punong Kumandante ng isang kaalyadong Hukbo at Pinuno ng isang malayang Estado; sa pagtanggap sa mabisang pakikiisa ng hukbong iyon at ng mga Heneral nito; sa pagkilala sa watawat ng Pilipinas at sa pagpayag na ito'y itaas sa dagat at lupa, at sa pagpayag na ang kanilang mga barko ay maglayag taglay ang naturang watawat sa loob ng mga nasasakupang lugar na pinapaligiran ng hukbo; sa pagtanggap sa isang pormal na abiso ng pormal na proklamasyon ng sambayanang Pilipino, nang hindi nagpapakita ng pagtutol o paglaban sa anumang paraan sa pagkabuo nito; sa pagpasok sa ugnayan sa mga Heneral na ito at sa mga bagong itinatag na pambansang awtoridad ng Pilipinas — ay walang pasubaling kinilala ang pagkabuo ng sambayanang Pilipino at ang kanilang awtonomiyang soberanya matapos nilang maipagtagumpayan ang kanilang paglaya mula sa tanikala ng kolonisasyon.

At ang pagkilalang iyon ay hindi maaaring itanggi ngayon ng kagalang-galang at matapat na mamamayan ng Estados Unidos ng Amerika, na hindi dapat ipagkait ni pagtalunan ang salitang binitiwan ng kanilang mga opisyal at kinatawan sa mga panahong may matinding kahalagahan para sa Republika ng Amerika.

Ang pagtatangkang kuwestyunin ngayon ang kapangyarihan ng mga pampublikong opisyal na ito, matapos ang panganib, ay isang hayag na kawalang-katarungan, na hindi matatanggap ng sinumang may tungkuling panatilihing malinis ang maningning na reputasyon ng mga anak ng dakilang bansang itinatag ng walang kamatayang si Washington—na ang unang kaluwalhatian ay, at nananatiling, ang matatag na pagtupad sa kanilang salitang may dangal.

Dapat alalahanin na ang mga Pilipino ay hindi lumaban bilang bayarang sundalo o mersenaryo ng Amerika.

Sa kanilang pagdating, sila’y nakatanggap lamang ng kaunting armas, na ibinigay sa kanila sa utos ni Admiral Dewey. Ang mga armas, bala, at suplay na ginamit ng mga Pilipino upang ipagpatuloy ang digmaan laban sa mga puwersang Kastila ay nakuha, ang iba sa pamamagitan ng kanilang katapangan, at ang iba pa’y binili gamit ang sarili nilang pondo — ang mga ito’y tanging inambag ng mga makabayang Pilipino.

At hindi magiging marangal na itanggi ngayon, matapos magamit ang alyansa, ang tapang, katapatan, at karangalan ng mga puwersang Pilipino na lumaban sa tabi ng mga sundalong Amerikano at buong sigasig at bisa silang sinuportahan.

Kung wala ang kanilang pakikiisa at ang naunang pagkubkob, madali kayang nasakop ng mga Amerikano ang Intramuros ng Maynila?

Maari nilang bombahin at wasakin iyon — sino ang makapagtatanggi? — ngunit kung wala ang mga naunang hakbang na may armas, at kung wala ang mahigpit na pag-ikid sa hukbong Kastila, ang pagkukunwaring pagsalakay at pagsuko na naganap ay tiyak na hindi maisasakatuparan.

Maluwalhating winasak ni Admiral Dewey ang eskadron ng Kastila, ngunit wala siyang mga pwersang panglupa, at hindi basta-bastang maipamimigay ang kanyang mga bala at suplay.

Sa ganitong kalagayan, ang suporta ng mga Heneral ng Pilipinas at ng kanilang mga hukbo, bilang mga kasamang mandirigma, ay isang tiyak at di-mapapasubaliang bentahe. Kung wala sila, malamang na hindi nakarating sa Maynila ang mga tropa ni Heneral Anderson at ang mga sumunod pang disembarkadong sundalo bago ang pagsuspinde ng mga labanan at ang paglagda sa Protocol ng Washington.

Ngayon, kung ang mga Kastila ay hindi kayang ilipat sa mga Amerikano ang mga karapatang hindi naman nila tunay na pag-aari; kung hindi nila nabawi sa pamamagitan ng lakas-militar ang mga posisyon sa Pilipinas; kung ang pagsakop sa Maynila ay bunga lamang ng mga hakbang na isinagawa ng mga Pilipino; kung ang mga internasyonal na kinatawan at opisyal ng Republika ng Estados Unidos ay nag-alok na kilalanin ang kalayaan at soberanya ng Pilipinas, humingi at tumanggap ng kanilang alyansa — paano nila ngayon maituturing ang kanilang mga sarili bilang tagapamagitan sa pamamahala, pangangasiwa, at kinabukasan ng Pamahalaang Pilipino?

Kung sa Kasunduan sa Paris ay idineklara lamang ang pag-alis at pagtalikod ng Espanya sa kanilang pamumuno — kung meron man — sa teritoryo ng Pilipinas; kung ang Amerika, sa pagtanggap ng kapayapaan, ay lumagda sa kasunduan nang hindi sinasagasaan ang mga karapatan ng Pilipinas, at may layuning makipagkasundo sa umiiral na Pamahalaang Pambansa ng Pilipinas, sa gayon ay kinikilala ang kanilang soberanya, ang alyansa, at ang pagtupad sa mga pangakong may dangal sa mga Pilipino — napakaliwanag na walang magiging pagtutol sa kanilang hakbang.

Ngunit, dahil sa mga probisyon ng Artikulo 3 ng Protocol, sa mga hakbang ng mga Komisyoner ng Amerika, at sa mahigpit na pangangailangang ipagtanggol ang mga pambansang karapatan ng aking bayan, isinasagawa ko ang protestang ito, na ibig kong isama, sa mga nabanggit na dahilan, ngunit may kaukulang ligal na paghahangga, laban sa lahat ng mga hakbang at resolusyong ginawa ng mga Komisyoner ng Kapayapaan sa Paris, at sa Kasunduang kanilang nilagdaan.

At sa pagsusumite ng protestang ito, inaangkin ko, sa ngalan ng sambayanang Pilipino, sa ngalan ng kanilang Pangulo at Pamahalaan, ang pagtupad sa maringal na pahayag ni Ginoong William McKinley, Pangulo ng Republika ng Estados Unidos ng Hilagang Amerika, na sa kanilang pagpasok sa digmaan, ay hindi sila ginabayan ng layunin ng pagpapalawak ng teritoryo, kundi ng prinsipyo ng pagkatao, ng tungkuling palayain ang mga inaaping mamamayan, at ng hangaring ipahayag ang hindi maaaring ipagkait na karapatang mamahala ng mga bayang napalaya mula sa tanikala ng Espanya.

Pagpalain nawa ng Diyos ang inyong Kadakilaan sa maraming taon.”

Felipe Agoncillo

<><><>-o-O-o-<><><>