(Ang sulating ito ay hango sa artikulong pinamagatang "Josephine Bracken - The Rebel" na matatagpuan sa mga pahina 46-51 ng aklat na pinamagatang "The Filipino Tragedy and Other Historical Facts Every Filipino Should Know," na inilathala ng may-akda. Makikita din sa aklat sa pahine 402-415 ang mga sanggunian at pinagkunan ng impormasyon na binanggit dito.)
Ang mga aklat ng kasaysayan ng Pilipinas ay kakaunti lamang ang inilalahad tungkol kay Josephine Bracken, ang itinuturing na balo ni Dr. Jose Rizal, ang pambansang bayani ng mga Pilipino. Ang ilang pahinang inilalaan sa kanya ay karaniwang naglalarawan ng isang tahimik at mahinhin na babae na biglang lumitaw at biglang nawala—isang babaeng nilamon ng limot matapos ang pagbaril kay Rizal. Hindi alam ng nakararami na si Josephine ay sumanib sa mga rebolusyonaryo ng Cavite, kung saan siya ay nag-alaga ng mga maysakit at sugatan, at kalaunan ay humawak ng armas at nakapatay ng isang opisyal na Kastila sa labanan.
Ang pagkikita ni Josephine sa mga rebolusyonaryong Pilipino ay naganap sa hapon ng Disyembre 30, 1896, ang araw ng pagbaril kay Rizal sa Luneta. Siya, kasama sina Paciano at Trining (kapatid na lalaki at babae ni Rizal), ay agad nagtungo sa San Francisco de Malabon, Cavite, at doon ay nakipagkita kay Andres Bonifacio, ang Supremo ng Katipunan. Binanggit ni Trining na may iniwang tula ang kanyang kapatid, na itinago nito sa loob ng isang lampara, at ito ay hiniram ni Bonifacio upang isalin mula Kastila tungo sa Tagalog, na ginawa nga ng Supremo (Alvarez, 72). Pagkatapos ng pagkikitang ito, nanatili sina Josephine, Trining, at Paciano sa Cavite upang maglingkod sa rebolusyon.
Ang mga sumusunod ay iba’t ibang salaysay tungkol sa mga ginawa ni Josephine mula sa mga Pilipino, Briton, at Amerikanong sanggunian—kina Ricarte, Younghusband, Foreman, at Wildman. Ang salaysay ni Wildman ay nasa unang panauhan, ibig sabihin, si Josephine mismo ang nagsasalita, habang ang iba naman ay nasa ikatlong panauhan. Bagamat hindi magkapareho ang bawat salaysay, lahat sila ay nagkakaisa sa isang mahalagang punto: si Josephine ay humawak ng armas at lumaban sa harapan.
George J. Younghusband:
"Matapos ang biglaang pagtatapos ng kanyang maikling buhay mag-asawa, si Gng. Rizal, na pinukaw ng nag-aalab na dugong Irish ng kanyang mga ninuno, ay nanumpang maghihiganti laban sa mga Kastila para sa itinuturing niyang hudisyal na pagpaslang sa kanyang asawa. Sa pagtupad sa pasyang ito, siya, kasama ang kapatid ni Jose Rizal, ay nagtungo sa kampo ng mga rebelde at aktibong sumapi sa kanilang layunin. Ang kapatid ni Rizal ay tila nakuntento na sa mga tungkuling hindi lumalahok sa labanan, gaya ng pag-aalaga sa mga maysakit at sugatan, ngunit si Gng. Rizal, na may pambihirang tapang, ay iginiit na siya'y makikibaka sa harapan, armado ng rebolber o riple. Sa unang labanan ng ginang, isinalaysay na pinatumba niya, gamit ang tiyak na pagtutok, ang opisyal na Kastila na nangunguna sa pagsalakay, at sa labanang ito, sinasabing siya ay nakapagpaputok ng apatnapung ulit, at hinangaan ng mga kasama niya sa galing sa pagbaril. Sa loob ng maraming linggo, lumaban ang matapang na babaeng ito sa hanay ng mga rebolusyonaryo, at kung pagbabatayan ang batas ni Moises na ‘mata sa mata, buhay kapalit ng buhay,’ masasabi ngang naipaghiganti niya nang husto ang pagkamatay ng kanyang asawa. Hindi pa siya nakuntento sa labanan mula sa malayo, dahil si Gng. Rizal ay sinasabing sumabak pa sa labanang katawan sa katawan, at pinangunahan ang pagsalakay gamit ang isang kutsilyong bowie laban sa nabiglang pangkat ng mga Kastila. Nang mapagtantong ang kakulangan ng mga armas ay humahadlang sa tagumpay ng mga rebolusyonaryo, si Gng. Rizal ay tumakas patungong Hapon at pagkatapos ay sa Amerika upang makabili ng armas—na mula noon ay tuluy-tuloy nang dumadaloy patungo sa bansa, may pagbabawal man o wala. Pinigilan siya ng kanyang mga kaibigan na muling bumalik sa Pilipinas, dahil tiyak na kamatayan ang naghihintay sa kanya, bilang rebelde kung hindi man bilang mandirigma. Kaya naman nanirahan na lamang si Gng. Rizal sa Hong Kong, kung saan siya ay naghihintay pa rin sa magiging takbo ng mga pangyayari.”
(Salin mula Ingles sa Younghusband, 133-134)
Edwin Wildman:
"Noong ika-3 ng Enero, umalis ako (Josephine) sa Maynila nang naglalakad, at makalipas ang tatlong araw at tatlong gabi ng paglalakbay sa mga burol at gubat, nakarating ako sa Imus. Pinayagan akong makadaan ng lahat ng tao nang sabihin ko kung sino ako, at pagdating ko roon, nakilala ko si Aguinaldo at sinabi kong naroroon ako upang tumulong sa rebolusyon. Kumuha ako ng riple at sumabak sa labanan, pinangunahan ko ang isang pagsalakay laban sa mga Kastila sa Zapote at napatay ko mismo ang isang opisyal na Kastila gamit ang aking sariling riple. Kasalanan ni Aguinaldo kung bakit nasakop ng mga Kastila ang Imus at napaurong kami. Nasa isang bahay siya noon at nakikipagtalo sa kanyang mga tauhan ukol sa pera habang nagaganap ang pagsalakay.
"Pagkatapos ay lumaban kami sa San Francisco de Malabon, at ako’y lumahok sa labanan, ngunit napaurong kami ng mga Kastila ng 32 milya, kaya kinailangan kong tumawid sa mga ilog at maglakad. Nagkasakit ako ng matindi dahil sa gutom at pagod sa paglalakad nang walang pagkain o pahinga. Nang maubos na ang aming bala at hindi makapagpadala ng mensahe sa Maynila, ako’y nagboluntaryong gawin ito at inayos ang pagkuha ng suplay.
"Ang aking bayaw na si Paciano, na namumuno noon sa puwersa, ay tumutol sa panganib na aking susuungin, ngunit nanaig ang aking pasya. Umalis ako mula Talisay noong ika-8 ng Abril, naglakad mula bayan sa bayan, at lahat ng makasalubong ko’y masigla akong tinanggap nang malaman nilang ako ang balo ni Dr. Rizal. Ilang opisyal na Kastila ang humarang sa akin, ngunit binigyan ko sila ng ilang dolyar at pinayagan nila akong dumaan. Pagdating ko sa Maynila, bilang ampon ng isang Amerikano, nagtungo ako sa Konsul ng Amerika at humingi ng kanyang tulong at proteksyon. Sinabi niya sa akin na ipagbigay-alam sa gobernador-heneral ang aking presensya at sabihin ang katotohanan. Dumeretso ako sa gobernador, at tinanong niya ako kung ako’y humihingi ng kapatawaran. Sinabi kong wala akong dapat katakutan at nakatira ako sa Calle Azcaraga, Blg. 3; maaari niya akong puntahan doon anumang oras. Araw-araw niya akong pinatatawag at sinisiyasat, pinapadalhan pa ng mga espiya. Sa huli, ipinatapon niya ako sa Hong Kong at binigyan ng $200. Ngunit agad ding naubos ang pera ko. Pinabayaan ako ng mga Pilipino sa Hong Kong at halos mamatay ako sa gutom, kaya pumasok na lamang ako bilang nars sa Civil Hospital." (Salin mula Ingles sa (Wildman, 37–38)
John Foreman:
"Pagkatapos ay nagtungo si Josephine sa kampo ng mga rebelde sa Imus. Habang naglalakbay siya, madalas siyang tanungin, 'Sino ka ba?' ngunit ang kanyang sagot, 'Ako’y kapatid ninyo, ang balo ni Rizal!' ay hindi lamang nagbukas ng daan kundi nagpatungo rin ng mga ulo sa katahimikan at paggalang.
"Sa gitna ng lungkot at tagumpay, siya’y dinala sa harap ng pinuno ng mga rebelde, si Heneral Emilio Aguinaldo, na tumanggap sa kanya nang may lubos na paggalang bilang balo ng kanilang bayani. Matapos ang pormal na pakikiramay, nagdiwang ang kampo. Siya ang nag-iisang puting babae sa hanay ng mga rebelde. Pinarangalan siya na tila isang anghel na bumaba mula sa langit; pinuri siyang tila isang modernong Jeanne d’Arc na isinugo upang akayin ang tagumpay laban sa watawat ng Castilla. Ngunit pinili niyang gampanan muna ang mas maka-inang tungkulin, at nang makarating sa San Francisco de Malabon, siya’y nanirahan sa kumbento at nag-alaga ng mga sugatan sa loob ng tatlong linggo.
"Nang sumiklab ang labanan sa Perez Dasmariñas, lumabas ang ating bida na nakasakay sa kabayo, may Mauser rifle sa balikat, at—ayon sa kanyang pagyayabang sa isang kaibigan ng may-akda—napatay niya ang isang opisyal na Kastila at saka bumalik sa kumbento. Nandoon din siya sa labanan sa Silan, kung saan ang kanyang tapang ay nagsilbing inspirasyon sa mga kasamang rebelde. Napakatindi ng patayan sa magkabilang panig, ngunit sa huli’y umatras ang mga rebelde. Doon, sa gitna ng mga patay, batis ng dugo, at ungol ng kamatayan, nasaksihan ni Josephine ang mga kabangisan ng mga Kastila—mga matatandang walang laban na pinapatay, mga batang hinahampas sa pader, at mga inosenteng tinuhog ng bayoneta habang tumatakas.
"Nang talunin ang mga rebelde sa lahat ng dako ng puwersa ni Lachambre, napilitang umatras si Josephine kasama ng iba pa. Matapos ang pagkatalo sa Imus at Silan, tumawid siya sa 23 bayan upang makaligtas. Plano niyang bumalik sa Maynila upang mangasiwa ng pagbili ng armas at bala, ngunit nalaman niyang may mga Kastilang nagnanais siyang ipapatay. Kaya humarap siya sa gobernador-heneral.
"Tinanong siya ng gobernador: ‘Bakit ka nagpunta sa Imus?’
Sumagot si Josephine: ‘Bakit po kayo nagpunta roon?’
Sabi ng heneral: ‘Upang makipaglaban.’
‘Ganoon din ako,’ tugon ni Josephine.
‘Aalis ka ba ng Maynila?’ tanong ng gobernador.
‘Bakit naman ako aalis?’ balik-tanong ni Josephine.
‘Ang mga pari ay hindi ka titigilan at bibigyan ka nila ng pekeng paratang. Wala akong kapangyarihang labanan sila,’ wika ng gobernador.
‘Kung gayon, ano pa ang silbi ng gobernador-heneral?’ tanong ng ating bida.
"Sa bandang huli, pinatalsik siya ng gobernador sa kolonya. Sa ikalawang pag-uusap, galit na galit ang gobernador at si Josephine ay nagpakita rin ng tapang, sinabing wala siyang pakialam at hindi siya natatakot. Ngunit sa huli, nanaig ang kapangyarihan ng pamahalaan, at napilitang lisanin ni Josephine ang Pilipinas noong Mayo 1897 sakay ng barkong Yuensang patungong Hong Kong." (Salin mula Ingles sa Foreman, 536–538)
Artemio "Víbora" Ricarte:
“Ang balo ni Dr. Rizal na si Josefina, na anak sa Hongkong, ay nagpakilala ng tunay na pakikiisa sa mithiin ng bayan, na pinaghandugau ng buhay ng kanyang asawa, na puno ng pag-ibig, sigla at kagalakan, at siya man, si Josefina, ay nagbigay ng marami,t mahahalagang tulong sa Panghihimagsik at nagtiis dahilan dito ng mga kagipitan at kahirapan. Sa kanyang kahilingan noon ay lumira siya sa bahay-asvenda sa Teheros (San Prancisco de Malabon) na siyang ginawang pagamutan ng Panghimagsik, at araw-araw at gal i-gabing inaalagaan at ginagamot niya, ng buong kalinga, ang mga sugatang kawal. Malinlit din kanyang pasiglahin ang loob ng mga kawal na dumadalaw sa mga kasamahan nilang nahihiga sa pagamutan. -Nang makuha ng mga kastila ang San Francisco de Malabon. si Josefina ay napalipat sa Naik at mulla rito'y sa kabundukan ng Maragundong; buhat naman dito'y nagtungong Laguna de Bay, na kasama ng ilang babae at ni G. Paciano Rizal, nagtawid sa mga bundok at kaparangani, madalas na walang sapin ang mga paa, at kahit nagdunigo na ang kanyang mga talampakan, ay di nagtitigil sa paglakad; kung minsa'y sumnasakay sa kalabaw na akay-akay ni G. Paciano. Pagdating niya sa Bay ay tinanggap ng katipunerong si G. Venancio Cueto, na siyang gumawa ng paraan, upang makalulan siya sa isang sasakyang patungong Maynila. Buhat sa Maynila ay nakalulan din naman sa isang sasakyang patungong Hongkong, pook na kinamatayan niya nang taong 1902.” (Ricarte [Himagsikan], 37–38)
No comments:
Post a Comment