(Ang sulating ito ay salin mula sa artikulong may pamagat na The Imperialistic Policy of William McKinley na matatagpuan sa mga pahina 166–176 ng aklat na pinamagatang "The Filipino Tragedy and Other Historical Facts Every Filipino Should Know," na inilathala ng may-akda. Matatagpuan din sa aklat sa pahina 402-415 ang mga sanggunian at pinagkunan na binanggit dito.)
Huli ang Amerika sa panahon ng imperyalismo—isang panahong ang mga makapangyarihang bansa sa Europa ay tinitingnan ang mga bansang tropikal bilang mga bagay na dapat kolonisahin. Sa panahong ito, ang mga mamamayan ng mga rehiyong tropikal ay ikinategorya bilang mas mababang uri ng lahi na dapat pamunuan ng mga itinuturing na mas mataas na lahi—ang mga naninirahan sa mga rehiyong may katamtamang klima. Pumasok ang Amerika sa panahong ito na ang mga makapangyarihang tagapagpasya mula sa Wall Street ay yumakap sa ideyang imperyalista at siya ring nagdikta sa takbo ng patakarang panlabas ng Estados Unidos.
Sa paghahanap ng Amerika ng mga teritoryong lampas sa kanyang baybayin noong huling bahagi ng ika-19 na siglo, nakita nito ang Pilipinas bilang isang mahalagang pag-aari—dahil sa likas na yaman nitong di pa nasasamantala, sa mga daungan nitong angkop sa mga istasyon ng uling at pagkukumpuni ng mga barko, at sa estratehikong lokasyon nito para sa pagkontrol sa kalakalan sa Silangan.
Isinakatuparan ni Pangulong Republikano ng Estados Unidos na si William McKinley ang pananakop sa Pilipinas sa ilalim ng pagkukunwaring makataong misyon—na iaangat, tuturuan, at ihahanda ang mga Pilipinong ayaw man ay pilit para sa sariling pamahalaan.
Patakaran ng Pag-aangkin
Ang pag-angkin sa Pilipinas bilang isang ari-arian, at hindi bilang bagong kasaping estado ng American Union, ang pangunahing patakaran ng administrasyon ni McKinley. Ang mga naunang teritoryong inangkin ng Estados Unidos, gaya ng Louisiana at Texas, ay isinama sa American Union, kaya't ang mga naninirahan doon ay naging mamamayang Amerikano. Ngunit sa kaso ng Kapuluang Pilipinas, ipinatupad ng administrasyong McKinley ang tradisyonal na modelo ng imperyalismo ng Europa. Wala silang balak na gawing bahagi ng Estados Unidos ang Pilipinas, ni pagkalooban ng pagkamamamayang Amerikano ang mga Pilipino. Sa halip, layunin ng pag-aangkin na hawakan ang Pilipinas bilang isang kolonya, na ang ibig sabihin ay panatilihin ang mga mamamayan nito sa pagkaalipin.
Gayunman, ang patakarang ito ng pag-aangkin ay tahasang sumasalungat sa Saligang-Batas ng Estados Unidos at sa Declaration of Independence (Pagpapahayag ng Kasarinlan), na pinanghahawakan ang karapatan ng lahat ng tao sa kalayaan, demokrasya, at kasarinlan. Nakaiwas si McKinley sa mga limitasyong konstitusyonal na ito sa pamamagitan ng pag-aangking hindi siya sangkot sa pansariling interes, kundi isang makataong layunin ang pakikialam ng Estados Unidos sa Pilipinas—ang iangat, turuan, at ihanda ang isang di-sibilisadong lahi para sa sariling pamahalaan, at hindi para sa tubo.
Ang Maka-Imperyalistang Patakaran ni McKinley
Hayagang ipinahayag ni Pangulong McKinley ang kanyang patakaran ng pag-aangkin sa isang madamdaming panayam sa White House noong Nobyembre 21, 1899, nang kanyang sabihin:
“Nang mapagtanto kong ang Pilipinas ay basta na lamang nahulog sa ating mga kamay, inaamin kong hindi ko alam kung ano ang gagawin dito. Humingi ako ng payo mula sa lahat ng panig—sa mga Demokrata at sa mga Republikano—ngunit kakaunti lamang ang aking nakuhang tulong. Sa simula’y inisip kong kunin lang natin ang Maynila; pagkatapos ay ang Luzon; pagkatapos ay baka pati ang ibang mga isla. Naglalakad-lakad ako sa White House gabi-gabi hanggang hatinggabi; at hindi ako nahihiyang sabihing, mga ginoo, ako’y lumuhod at nanalangin sa Makapangyarihang Diyos para sa liwanag at gabay, hindi lang isang beses kundi higit pa. At isang gabi, dumating sa akin ang kaliwanagan—hindi ko alam kung paano, ngunit dumating ito:
"Na hindi natin maaaring isauli sila sa Espanya — sapagkat ito ay karuwagan at kahiya-hiya";
"Na hindi natin maaaring ipasa sila sa Pransya o Alemanya — ang ating mga karibal sa kalakalan sa Silangan — sapagkat iyon ay magiging masamang negosyo at kahiya-hiya.";
"Na hindi natin maaaring pabayaan sila sa kanilang sarili — sapagkat sila ay hindi handa para sa sariling pamahalaan — at agad lamang silang malulubog sa anarkiya at pamahalaang mas masama pa kaysa sa Espanya."; at
"Na wala nang natitira pang dapat gawin kundi ang angkinin silang lahat, turuan ang mga Pilipino, itaguyod, pagyamanin at sibilisahin sila, at sa biyaya ng Diyos, gawin ang lahat ng makakaya natin para sa kanila, bilang ating kapwa-tao na pinag-alayan din ni Kristo ng kanyang buhay.".
“At pagkatapos noon ay nahiga ako, natulog, at mahimbing ang aking tulog; kinaumagahan, ipinatawag ko ang punong inhinyero ng War Department (ang tagaguhit ng ating mapa), at sinabi kong ilagay ang Pilipinas sa mapa ng Estados Unidos (sabay turo sa malaking mapa sa pader ng kanyang opisina); at nariyan sila, at mananatili sila roon hangga’t ako ang Pangulo.” (Salin mula Ingles sa Olcott, 110–111)
Hindi totoo na hindi alam ni Pangulong McKinley kung ano ang gagawin sa Pilipinas nang ito ay "nahulog" sa kandungan ng Amerika bilang bunga ng digmaan laban sa Espanya. May mga katibayang nagpapatunay na ang administrasyon ni McKinley ay may matinding interes na sa kapuluan ng Pilipinas noon pang Oktubre 1897, ilang buwan bago sumabog ang USS Maine sa daungan ng Havana—isang pangyayaring ibinintang ng mga Amerikano sa mga Espanyol at naging dahilan ng Digmaang Espanyol-Amerikano.
Maaaring ang dahilan kung bakit binanggit ni Pangulong McKinley ang kanyang pananalangin at pagtawag sa Patnubay ng Diyos ay dahil ang kanyang mga kausap noon ay mga ministro ng mga Simbahang Protestante. Ngunit hindi maikakaila na nais din niyang tumimo sa isipan ng sambayanang Amerikano ang mensaheng ito—ang makataong layunin ng Estados Unidos. At walang pag-aalinlangan na ang kanyang mga pahayag ay opisyal na pahayag ng kanyang patakaran hinggil sa Pilipinas.
Dahil dito, ang mga alternatibong ipinrisinta ni McKinley ay kailangang suriin batay sa mga katotohanang umiiral noon, gaya ng mga sumusunod:
Unang alternatibo: "Na hindi natin maaaring isauli sila sa Espanya — sapagkat ito ay karuwagan at kahiya-hiya."
Naipamalas na ni Aguinaldo ang tagumpay laban sa hukbong Espanyol at hawak na niya ang 9,000 bihag na sundalong Espanyol. Lubha nang nanghina ang Espanya; wala nang darating na mga dagdag na pwersa. Halos lahat ng mga bayan at lungsod sa labas ng Maynila ay nasa ilalim na ng pamahalaang Pilipino. Ang natitirang bahagi ng hukbong Espanyol ay nagkubli sa kaloob-loobang bahagi ng lungsod — ang Intramuros — at pinalilibutan ito ng mga puwersa ni Aguinaldo na may kontrol sa suplay ng tubig at pagpasok ng mga pagkain.
Alam ni McKinley na katanggap-tanggap ang unang alternatibong ito — hindi dahil ito ay magiging duwag o kahiya-hiya, kundi dahil hindi na kayang panghawakan pa ng Espanya ang Pilipinas, lalo na sa lumalakas na kapangyarihan ni Aguinaldo.
Ikalawang alternatibo: "Na hindi natin maaaring ipasa sila sa Pransya o Alemanya — ang ating mga karibal sa kalakalan sa Silangan — sapagkat iyon ay magiging masamang negosyo at kahiya-hiya."
Ang pangambang may interes ang ibang makapangyarihang bansa sa kapuluan ng Pilipinas ay hindi maikakaila. Ayon kay Dewey, bukod sa mga barkong pandigma ng Britanya na Linnet (Mayo 2) at Immortalité (Mayo 7), kabilang sa mga naunang dumating sa Maynila ang mga banyagang barko tulad ng Brieux ng Pransya (Mayo 5), Itsukushima ng Hapon (Mayo 10), at ang mga barkong Aleman na Irene (Mayo 6) at Cormoran (Mayo 9) (Dewey[George], 254).
Kung ipinaubaya ng Estados Unidos ang Pilipinas sa isa sa mga bansang ito, kakaharapin ng kapalit na kapangyarihan ang isang digmaang mas mahirap at mas mabigat kaysa sa naranasan ng hukbong Amerikano. Nang sumiklab ang digmaan laban sa mga Pilipino, ang mga Amerikano ay nakapuwesto na sa lupa at may estratehikong posisyon. Ngunit kung hindi nagkaroon ng mapayapang pagdaong at mobilisasyon ng hukbong Amerikano — na naging posible dahil sa pakikipagtulungan ni Aguinaldo — at kung kinailangan nilang magpadala ng mga tropa at kagamitan pandigma mula sa dagat sa gitna ng digmaan, tiyak na ibang-iba ang magiging takbo ng interbensyong Amerikano sa Pilipinas.
At ang parehong hirap na iyon ay tiyak ding haharapin ng sinumang kapangyarihang papalit.
Ikatlong alternatibo: "Na hindi natin maaaring pabayaan sila sa kanilang sarili — sapagkat sila ay hindi handa para sa sariling pamahalaan — at agad lamang silang malulubog sa anarkiya at pamahalaang mas masama pa kaysa sa Espanya."
Ang pahayag na ito ay salungat sa lahat ng walang-kinikilingang patotoo na naipahayag na, lalo na mula sa mga kinatawan mismo ng pamahalaan ng Estados Unidos.
Ang una sa mga nagpahayag ng paghanga sa mga Pilipino ay si Admiral Dewey mismo, nang kanyang sabihin:
“Sa aking palagay, ang mga taong ito ay higit na matalino at mas may kakayahang mamahala sa sarili kaysa sa mga katutubo ng Cuba, at pamilyar ako sa dalawang lahi.” (Salin mula Ingles sa Dewey, 312)
Si Heneral Charles King, na lumaban sa mga Pilipino, ay nagbigay ng ganitong pahayag:
“Walang dapat ipagduda sa kakayahan ng mga Pilipino na mamahala sa sarili; ang mga taong tulad nina Arellano, Aguinaldo, at marami pang iba na maaari kong banggitin, ay mataas ang pinag-aralan; siyam sa bawat sampu sa kanila ay marunong bumasa at sumulat; lahat sila ay bihasang manggagawa sa iba’t ibang larangan; sila ay masisipag, matipid, mahinahon, at kung bigyan lamang ng patas na pagkakataon ay kaya nilang alagaan ang kanilang sarili nang di-hamak na mas mahusay kaysa sa inaakala ng ating mga kababayan. Sa aking palagay, higit silang nakahihigit kaysa sa mga Cubano o sa mga walang pinag-aralang mga negro na binigyan natin ng karapatang bumoto.” (Salin mula Ingles sa Leonidas, 129–130)
Dalawang tauhan ng hukbong-dagat mula sa eskwadron ni Admiral Dewey, sina Sargent at Wilcox, ay naglibot sa hilagang Luzon, at ang kanilang ulat ay pabor sa pamahalaan ni Aguinaldo, gaya ng makikita sa mga sumusunod na pahayag:
“Bilang pagpupugay sa kahusayan ng pamahalaan ni Aguinaldo at sa pagkamasunurin sa batas ng kanyang mga nasasakupan, iniaalay ko ang katotohanang si Ginoong Wilcox at ako ay matagumpay na nakapaglakbay sa buong lugar nang may ganap na seguridad, at nakabalik sa Maynila na may mga kaaya-ayang alaala lamang ng katahimikan at kaayusang pamumuhay na aming nasaksihan sa mga mamamayan sa ilalim ng bagong pamahalaan.” (Salin mula Ingles sa Information Society [1:3], 38)
Narito naman ang isang kapuna-punang natuklasan ng isang Amerikanong opisyal tungkol sa estruktura ng pamahalaan ng Pilipinas matapos ang paglusob ng mga tropang Amerikano sa Santa Ana, isang bayan malapit sa Maynila, sa ikalawang araw ng digmaan:
“Pagdating namin sa punong himpilan sa Santa Ana, isang panibagong sorpresa ang sumalubong sa amin, sapagkat natagpuan namin doon ang ilan sa mga gamit ng pamahalaan ni Aguinaldo. Kabilang sa mga papel na nagkalat na iniwan ng mga nagmamadaling opisyal ay mga telegrama, liham, at mga komisyon, na nagpapakita ng sistema nila. Isa sa mga liham ay mula sa isang gobernador ng bayan na humihiling na maibsan sa kanyang tungkulin; kalakip ang sertipikasyon ng isang manggagamot. Ipinadala ito sa tamang opisyal na daluyan hanggang sa kalihim ng estado ni Aguinaldo at ibinalik na may maraming pirma at pag-apruba. Kalakip nito ay isang utos sa gobernador ng lalawigan na magdaos ng bagong halalan.
"Ang isa pang liham ay reklamo laban sa isa pang lokal na gobernador dahil sa maling pamamahala. Nakasaad ang mga paratang sa anyong legal, at may tamang lagda. Maraming dokumento rin tungkol sa pagtatalaga ng mga guro ang nagpapakita na naisaayos na ng mga Pilipino ang isang malawakang plano para sa edukasyon ng kabataan. Maaari ko ring banggitin ang mga kasulatan ng pag-aari, talaan ng kapanganakan, kamatayan, atbp., bilang patunay na ang organisasyon ni Aguinaldo ay hindi isang katawa-tawang palabas. Mababanggit ko rin ang mga instrumentong pang-agham tulad ng panukat ng panahon at iba pang gamit at tala na nagpapatunay na hindi pinabayaan ng mga Pilipino ang agham sa gitna ng abalang panahong pandigma.
"Ang mga liham mula sa Malolos na may petsang Pebrero 4 ay nagpapatunay na may mahusay silang sistemang tagapaghatid. Mayroon ding aklat sa taktika, mga guhit ng iba’t ibang uniporme, magagandang topograpikong mapa, kopya ng deklarasyon ng kasarinlan at ng rebolusyonaryong konstitusyon, mga selyo ng pamahalaan at militar, at iba pang bagay na nagpapakita na ang paggawa ng mga ito ay bunga ng pagsasanib ng sipag at talino.” (Salin mula Ingles sa Atkinson[1,4], 54)
At sa wakas, bilang tugon sa pahayag ni McKinley na magkakaroon ng anarkiya at kaguluhan kung pababayaan ang mga Pilipino sa kanilang sarili, narito ang ulat ng isang mamamahayag ng pahayagang Amerikano tungkol sa pagkuha ng mga pwersang Pilipino sa Lungsod ng Iloilo noong Disyembre 24, 1898, matapos itong lisanin ng mga Espanyol matapos ang isang pagkubkob. Ayon sa kanya:
"...pumasok sila sa lungsod na may ganap na kaayusan, ipinuwesto ang kanilang mga pwersa sa iba’t ibang gusaling pampubliko, ipinagpatuloy ang pagpapanatili ng kapayapaan at kaayusan sa lansangan sa isang paraang karapat-dapat sa isang lubos na sibilisadong bansa. Walang pandarambong, walang pambabastos sa mga lalaki o babae, walang pagnanakaw, walang kalasingan o kaguluhan..." – (Salin mula Ingles sa Kimball, 3)
Ang tanong ngayon: ang lahat ba ng mga patunay ng kakayahan at kahandaan ng mga Pilipino sa sariling pamahalaan ay binale-wala lamang sa Washington? O makatuwirang isipin na ang administrasyon ni Pangulong McKinley ay talagang may layuning sakupin ang Pilipinas bilang kolonya, gaano man kahanda o kaorganisado ang mamamayan? Malinaw na oo ang sagot.
Ikaapat na alternatibo: "Na wala nang natitira pang dapat gawin kundi ang angkinin silang lahat, turuan ang mga Pilipino, itaguyod, pagyamanin at sibilisahin sila, at sa biyaya ng Diyos, gawin ang lahat ng makakaya natin para sa kanila, bilang ating kapwa-tao na pinag-alayan din ni Kristo ng kanyang buhay."
Ang ikaapat na alternatibong ito ay nagkunwaring isang makataong misyon ang plano ng kolonisasyon — mayaman ang Amerika kaya't hindi nangangailangan ng mga kolonya; at ang mga Pilipino ay mga 'salbahe' kaya't naroon ang Amerika upang turuan, itaas ang antas ng kabuhayan, at sibilisahin sila. Gayunpaman, ang sunod-sunod na mga pangyayari ay nagpapatunay na ang pag-angkin sa Pilipinas ay hindi isang biglaang desisyon kundi resulta ng maingat na pinagplanuhang hakbang ng administrasyong McKinley na nagsimula pa bago pa man naging posible para sa Amerika na makialam sa usaping Pilipino. Narito ang mga pangyayaring nagpapatunay nito, simula pa noong huling bahagi ng 1897:
(1) Noong Oktubre 21, 1897 — apat na buwan bago ang insidente ng USS Maine — isang kautusan ang ibinigay kay Commodore George Dewey: "... maglayag patungong Nagasaki, Japan, at doon kunin ang pamumuno sa Asiatic Squadron. Bago siya maglayag, inilatag sa kanya ang patakaran ng administrasyon at binigyan siya ng mga tagubilin kung ano ang dapat gawin sakaling magkaroon ng digmaan laban sa Espanya. Agad siyang nagsimulang mangalap ng impormasyon tungkol sa mga pwersang Espanyol sa Pilipinas." (Salin mula Ingles sa Olcott, 39)
(2) Noong Abril 24, 1898, kahit hindi pa pormal na nagdedeklara ng digmaan ang Kongreso ng Estados Unidos laban sa Espanya, isang kautusan ang inilabas: "Nagsimula na ang digmaan sa pagitan ng Estados Unidos at Espanya. Magtungo kaagad sa Pilipinas. Simulan agad ang operasyon, lalo na laban sa hukbong-dagat ng Espanya. Dapat mong hulihin o wasakin ang mga barko. Gawin ang lahat ng makakaya." (Salin mula Ingles sa Brooks, 9)
(3) Noong tinatapos ang Peace Protocol noong Agosto 12, 1898 — na nagbibigay sa Amerika ng karapatang sakupin lamang ang look, daungan, at lungsod ng Maynila (hindi ang buong Pilipinas) — sinubukan ng Estados Unidos na gamitin ang salitang possession (pag-aari) sa ikatlong artikulo na tumutukoy sa isyu ng Pilipinas, na nagpapahiwatig ng layuning angkinin ang bansa. Ngunit tumutol ang Espanya at iginiit na gamitin ang salitang disposition (pagpapasya), sapagkat hindi nila layunin na isuko ang buong Pilipinas sa Estados Unidos. (Salin mula Ingles sa Brooks, 4–5)
(4) Sa Paris Peace Conference noong huling bahagi ng 1898, iginiit ng mga komisyonado ng Amerika na ang buong kapuluan ng Pilipinas ay isuko ng Espanya kapalit ng bayad na $20 milyon. Tumutol ang Espanya at iginiit ang Peace Protocol, na nagsasabing Maynila lamang ang saklaw ng karapatan ng Amerika. Ngunit napilitan ang Espanya na sumang-ayon sa kalaunan dahil sa banta ng muling pagsiklab ng digmaan kung sila’y tatanggi. (Salin mula Ingles sa Brooks, 6)
(5) Kaagad matapos lagdaan ang Peace Treaty — at bago pa man ito naratipika ng Senado ng Estados Unidos — nagpadala si McKinley ng tagubilin kay Heneral Otis na palawigin ang pamahalaang militar mula sa lungsod ng Maynila patungo sa buong teritoryong isinusuko ng Espanya. Hindi maaaring hindi alam ni McKinley na nasa ilalim na ng pamahalaan ng Republika ng Pilipinas ang lahat ng bayan at lalawigan sa labas ng Maynila. Maaaring inakala niyang susuko na lang si Aguinaldo at kusa na lang isusuko ang buong bansa kay Heneral Otis.
(6) Ang unang pagtatangka ng Amerika na mapayapang angkinin ang bansa ay isinagawa noong Disyembre 1898, nang magpadala si Heneral Otis, alinsunod sa utos mula sa Washington, ng ekspedisyon ng 2,500 sundalo sa ilalim ni Heneral Marcus Miller upang sakupin ang lungsod ng Iloilo. Tumutol ang pamahalaang Pilipino sa Iloilo at hindi pinayagang makadaong ang mga sundalong Amerikano. Iniulat ni Otis ang sitwasyon sa Washington, at ipinag-utos ng pamahalaan na huwag gumamit ng dahas at hintayin ang karagdagang tagubilin. Kung nakuha ni Miller ang lungsod sa pamamagitan ng lakas, tiyak na titingnan ito bilang pananalakay — isang imaheng ayaw ipamalas ni McKinley sa mga Amerikano.
(7) Isinagawa ni Heneral Otis mismo ang ikalawang pagtatangka sa kaparehong layunin, nang iprisinta niya kay Aguinaldo noong simula ng 1899 ang isang binagong bersyon ng proklamasyong mula kay McKinley, kung saan inalis ang mga salitang hayagang nag-aangkin ng soberenya. Ayon sa bersyon ni Otis, kailangang kilalanin ng mga mamamayan ang kapangyarihang militar ng Amerika alinsunod sa Treaty of Paris, at ang mga susunod ay poprotektahan, samantalang ang hindi susunod ay makararanas ng matinding kaparusahan. Tinanggihan ito ng mga Pilipino at pinunit ang mga paskil. Gayon pa man, hindi pa rin agad kumilos ang mga pwersang Amerikano, pinipigil ang kanilang armas — sapagkat ayaw pa ring lumitaw si McKinley bilang mananakop.
(8) Noong Pebrero 4, 1899, nagkaroon si McKinley ng pagkakataon upang pakawalan ang digmaan nang sumiklab ang putukan sa pagitan ng mga pwersa ng Amerika at Pilipinas — na ibinintang ng mga Amerikano sa mga Pilipino. Nakiusap si Aguinaldo na ihinto ang labanan at magsimula ng negosasyon, ngunit tumanggi ang mga Amerikano — isang patunay sa sinasabing ang digmaan ay sinadya upang tiyaking mararatipikahan ng Senado ang Treaty of Paris. Kailangan ni McKinley ang ratipikasyong ito upang magkaroon siya ng basbas para sa kolonisasyon ng Pilipinas.
(9) Isang sipi ng tala mula sa sariling sulat-kamay ni G. McKinley na naglalahad ng usapan nila ni Admiral Dewey. Ang papel ay mula sa White House at may petsang Oktubre 3, 1899. Ang tala ay nagsasaad:
“MAGSARILI – KAYA BA NILA? Hindi at hindi pa sa napakaraming taon. Kailangang kontrolin at gabayan ng Estados Unidos, bigyan ng partisipasyon ang mga Pilipino ayon sa kanilang kakayahan.
GAANO KALAWIG ANG SUPORTA KAY AGUINALDO AYON SA KATAO AT SENTIMIENTO? Wala siyang higit sa 40,000 tagasunod mula sa kabuuang 8 o higit pang milyon.
ANO ANG ATING TUNGKULIN ? Panatilihin atin ang mga isla. Mahalaga sa lahat ng aspeto.
ILANG SUNDALO ANG KAILANGAN? 50,000
MERON BA TAYONG SAPAT NA BARKO? Dapat magpadala pa. Iminumungkahi ang pagpapadala ng Brooklyn at mas maliliit na barko.
BIBITAWAN BA NATIN ANG MGA ISLA? hinding - hindi.” (Salin mula Ingles sa Olcott, 96[a])
(10) Sa wakas, inilahad ni McKinley ang layuning pangkalakalan sa pagpapanatili ng Pilipinas sa kanyang mga tagubilin noong Setyembre 16, 1898 sa mga Amerikanong Komisyoner ng Kapayapaan na makikipagpulong sa mga kinatawan ng Espanya sa Paris sa darating na Oktubre 1, 1898, na nagsasaad:
“Kasabay ng ating pananatili sa Pilipinas ay ang pagkakataong pangkalakalan na hindi maaaring balewalain ng estadismong Amerikano. Makatarungan ang paggamit ng lahat ng lehitimong paraan para sa pagpapalawak ng kalakalang Amerikano..” (Saliin mula Ingles sa United States [Papers], 7)
Muling inulit ni Aguinaldo ang dahilan ni McKinley sa pagpapanatili ng Pilipinas nang kanyang ipahayag:
"O, mahal kong Pilipinas! Isisi mo sa iyong kayamanan, sa iyong kagandahan, ang kahindik-hindik na kahihiyang ipinataw sa iyong mga tapat na anak. Inudyukan mo ang ambisyon ng mga Imperyalista at Ekspansyonista ng Hilagang Amerika at kapwa nila isinaksak ang kanilang matutulis na kuko sa iyong mga laman-loob!" (Salin mula Ingles sa Aguinaldo, 56)
PAGTATAPOS
Nagtagumpay si McKinley sa kanyang dakilang plano na gawing kolonya ng Amerika ang Pilipinas, at ginantimpalaan siya ng sambayanang Amerikano sa pamamagitan ng kanyang muling pagkakahalal. Gayunman, binaril siya ng isang salarin sa Pan-American Exhibition sa Buffalo noong Setyembre 6, 1901, at namatay siya makalipas ang walong araw.
Binanggit ni Sarah Vowell sa kanyang aklat na Assassination Vacation na nakita ng salarin na si Leon Czolgosz na kahiya-hiya ang pagsiklab ng Digmaang Pilipino-Amerikano bunga ng pananakop ng Amerika sa Pilipinas, aniya: "Hindi ito umaayon sa mga itinuturo sa ating mga paaralan tungkol sa ating watawat."
Sa kanyang aklat na Imperialism and Liberty, naglahad si Morrison Swift ng matapang na pahayag:
"Pilit pinaniwala ng administrasyon at ng imperyalistang midya ang ating mga mamamayan na ang mga Pilipino ang may sala sa digmaan. Isa ito sa mga kasinungalingang kailangan nating sabihin sa isa’t isa upang mailigtas ang natitirang hibla ng ating dangal. Ngunit ito’y kasinungalingan pa rin, walang pag-aalinlangan. Ipinahayag ni McKinley ang digmaan sa kanyang Proklamasyon, at doon nagsimula ang mga Pilipino ng paglaban. Malamang na taimtim na umasa si McKinley na kusang susuko ang mga Pilipino sa kanyang deklarasyong sila ay magiging isang bansang sinakop at sakop ng Estados Unidos — nang hindi kinakailangang sakupin sila sa pamamagitan ng dahas. Hindi umubra ang panlilinlang. Hindi kailanman kinilala ng mga Pilipino ang soberenya ng Estados Unidos; kung kaya’t ang deklarasyon ng soberenya ng Amerika ay walang iba kundi deklarasyon ng digmaan."
"Matapos ang ‘kriminal na pananalakay’ ng Proklamasyon ni McKinley na nagsasaad na may umiiral nang digmaan, at na dapat silang sumuko o mapapatay, wala nang ibang natirang opsyon sa kanila kundi ang lumaban. At bawat tunay na Amerikanong tutol sa kasuklam-suklam na pananalakay ng pangulo laban sa isang inosente’t mahinang lahi ay dapat magpasalamat na lumaban sila — at sana'y hindi mapataob ng ating sandatahan. Walang marangal na Amerikano ang maaaring pumanig sa kriminal na pagtatangka ng mga pinuno ng Amerika na agawin ang kalayaan ng isang mahinang lahi sa ngalan ng kalayaan. Bilang mga Amerikanong umiibig sa kalayaan, tungkulin natin ang suportahan ang mga Pilipino sa kanilang makatarungan at makabayang pagsusumikap na ilayo ang tanikala ng pagkaalipin mula sa kanilang mga balikat." – (Salin mula Ingles sa Swift, 39–41)
<><><>-o-O-o-<><><>
No comments:
Post a Comment