Ang Pwersadong Kasunduan sa Paris

(Ang sulating ito ay salin mula sa artikulong Ingles na pinamagatang "How the Treaty of Paris was Railroaded" na matatagpuan sa mga pahina 177–182 ng aklat na pinamagatang "The Filipino Tragedy and Other Historical Facts Every Filipino Should Know," na inilathala ng may-akda. Ang mga sanggunian at pinagkunan ng impormasyon na binanggit dito ay nakasaad sa mga pahina 402–415 ng naturang aklat.)

Hindi ba’t tila nakapagtataka kung bakit kailangang magbayad ang Estados Unidos ng $20 milyon sa Espanya upang maisakatuparan ang aneksasyon ng Kapuluang Pilipinas? Kung ang gantimpala ng digmaan ay likas na karapatan ng nanalo, gaya ng kasabihan, bakit kailangang magbayad?

Ang mga dokumentong isinumite ng administrasyong McKinley sa senado ng Estados Unidos ay naglalaman ng detalyadong salaysay kung paano naisakatuparan ang Kasunduan sa Paris. Kapansin-pansin ang rebelasyon na tinutulan ng mga Komisyoner ng Espanya ang ideya ng ganap na pagsuko ng kontrol sa Pilipinas at nais sanang idaan ang usapin sa arbitrasyon. Ngunit tumanggi ang panig ng Amerika sa anumang karagdagang pagkaantala sa negosasyon, kaya’t nagbigay ito ng alok na “tanggapin o tanggihan” na nagkakahalaga ng $20 milyon kapalit ng Pilipinas—kalakip ang bantang muling pagbubukas ng digmaan kung tatanggihan ito. Napilitang sumuko ang mga Komisyoner ng Espanya.

Layunin ng artikulong ito na suriin ang mga motibong nagbunsod sa pagkakabuo ng Kasunduan sa Paris noong Disyembre 10, 1898.

Isang Kasunduang Pangkapayapaan (Peace Protocol) ang nauna sa Kasunduan sa Paris na siyang nagtapos sa Digmaang Espanyol-Amerikano. Ang kasunduang ito ay nilagdaan noong Agosto 12, 1898, sa Washington D.C. nina Kalihim William R. Day ng Kagawaran ng Estado ng Estados Unidos at Embahador ng Pransya Jules Cambon, na kumilos bilang kinatawang may buong kapangyarihan (plenipotentiary) ng Espanya.

Itinakda ng Artikulo I ng Kasunduang Pangkapayapaan ang pagwawaksi ng Espanya sa lahat ng karapatan at soberanya nito sa Cuba, na nagbukas ng daan para sa pagtatatag ng isang malayang Cuba.

Samantala, ang Artikulo II ay nagtakda na isusuko ng Espanya sa Estados Unidos ang Puerto Rico at iba pang mga isla sa West Indies at sa Ladrones (Marianas), na naging mga pag-aari ng Estados Unidos.

Gayunpaman, hindi malinaw na itinakda ng Kasunduang Pangkapayapaan (Peace Protocol) ang katayuan ng Pilipinas. Isang malabong probisyon ang nagbigay sa Estados Unidos ng karapatang sakupin ang look, daungan, at lungsod ng Maynila, na ganito ang nilalaman:

“Pangatlo. Sa katulad na batayan, may karapatan ang Estados Unidos na sakupin at hawakan ang lungsod, look, at daungan ng Maynila habang hindi pa natatapos ang isang Kasunduang Pangkapayapaan, na siyang magtatakda sa magiging pamamahala, kapalaran, at pamahalaan ng Pilipinas.”
(United States [Treaty], p. 274)

Ang pamamahala, kapalaran, at gobyerno ng Pilipinas ay sa huli'y itinakda at isinama sa tinatawag ngayong Kasunduan sa Paris (Treaty of Paris). Nilalaman ng Artikulo III ng kasunduan ang sumusunod:

“Isinusuko ng Espanya sa Estados Unidos ang kapuluan na kilala bilang mga Isla ng Pilipinas, na binubuo ng mga pulo sa loob ng sumusunod na hangganan:

Isang linya na tumatakbo mula kanluran patungong silangan kasabay o malapit sa ika-dalawampung (20) parallel ng hilagang latitude, at tumatawid sa gitna ng dinaraanan ng Channel ng Bachi, mula sa ika-isandaan at labing-walong (118th) hanggang sa ika-isandaan at dalawampu’t pitong (127th) digri ng silangang longitude mula sa Greenwich; mula roon, kasabay ng 127th meridian ng longitude hanggang sa parallel ng apat na digri at apatnapu’t limang minuto (4°45’) hilagang latitude; mula roon kasabay ng parallel na ito hanggang sa salubong nito sa meridian ng 119°35’ silangang longitude mula sa Greenwich; kasunod ang meridian na ito hanggang sa parallel ng 7°40’ hilagang latitude; mula roon kasabay ng parallel na ito hanggang sa salubong nito sa 116th meridian ng longitude silangan ng Greenwich; mula roon sa isang tuwirang linya patungo sa salubong ng 10° hilagang latitude at 118° silangang longitude; at mula roon kasabay ng 118th meridian pabalik sa pinanggalingan ng hangganan.

“Magbabayad ang Estados Unidos sa Espanya ng halagang dalawampung milyong dolyar ($20,000,000) sa loob ng tatlong buwan matapos ang pagpapalitan ng ratipikasyon ng kasalukuyang kasunduan.” (Salin mula Ingles sa United States [Treaty], 264–265)

Sa mga pag-uusap ng mga komisyoner ng Amerika at Espanya, naging malinaw na layunin ng Estados Unidos na angkinin ang pamamahala ng Pilipinas mula sa Espanya. Tinanggihan ito ng mga Komisyoner ng Espanya, batay sa argumento na ang Kasunduang Pangkapayapaan sa Washington ay tanging nagbibigay lamang ng pansamantalang pag-okupa at pagmamay-ari sa lungsod, look, at daungan ng Maynila, at hindi kailanman pumayag sa anumang posibilidad na aangkinin ng Estados Unidos ang soberanya sa buong kapuluan ng Pilipinas.

Hindi magkasundo ang dalawang panig at nauwi sa pagkakabalaho ang usapan. Iminungkahi ng Espanya na idaan ang usapin sa arbitrasyon. Subalit, ang posibilidad ng hindi kinakailangang pagkaantala sa kasunduan ay hindi katanggap-tanggap sa mga Komisyoner ng Kapayapaan ng Amerika. Kaya’t bilang tugon sa mungkahi ng Espanya, nag-alok ang panig ng Amerika na magbayad ng $20 milyon sa Espanya—isang alok na itinuring ng mga Komisyoner ng Espanya bilang “tanggapin o tanggihan” na may kasamang banta ng muling pagbabalik ng digmaan, batay sa sumusunod na tugon ng Komisyong Espanyol:

“…Ang mga Komisyoner ng Espanya ay hinihinging tanggapin ngayon ang mungkahing Amerikano nang buo at nang walang karagdagang pag-uusap, o kung hindi ito tatanggapin, ayon sa pagkaunawa ng Komisyong Amerikano, ay magwawakas ang negosasyong pangkapayapaan at ang Kasunduang Pangkapayapaan sa Washington ay, sa gayon, mawawalan ng bisa.” (Saliin mula Ingles sa United States [Treaty], 213)

Nagtagumpay ang taktika ng Amerika, at sumuko ang Espanya, ipinahayag ang ganap nitong pagtalima sa paninindigan ng Estados Unidos sa pamamagitan ng sumusunod na pahayag:

“Ang pamahalaan ng Kanyang Kamahalan, na pinangungunahan ng matataas na dahilan ng patriyotismo at pagkatao, ay hindi aako ng pananagutan ng muling pagdadala sa Espanya ng lahat ng kasindak-sindak na kahihinatnan ng digmaan. Upang maiwasan ang mga ito, ito’y nagpasya na tanggapin ang masakit na kalagayang isuko ang sarili sa batas ng tagumpay, gaano man ito kabagsik; at yamang kulang ang Espanya sa materyal na kakayahan upang ipaglaban ang mga karapatang pinaniniwalaan nitong kanya, na naitala na, tinatanggap nito ang kaisa-isang mga kondisyong iniaalok ng Estados Unidos para sa pagtatapos ng Kasunduang Pangkapayapaan.” (Salin mula Ingles sa United States [Treaty], 213)

Kaya naman, nilagdaan ang Kasunduan sa Paris at kinuha ng Estados Unidos ang Pilipinas sa ilalim ng kaduda-dudang mga pangyayari. Narito ang isang tanong at sagot hinggil sa kakaibang kasunduang ito:

Tanong Blg. 1 – Ang mga Komisyoner ng Amerika ay nakinig sa ilang testimonya mula sa mga heneral ng Amerika na nakaatas sa Pilipinas, mula sa mga eksperto sa likas na yaman, at mula sa tanyag na manunulat na Ingles na si John Foreman, ngunit wala ni isang Pilipino, gaya ng isinasaad:

"Walang testimonya ng sinumang Pilipino, o kinatawan ng sambayanang iyon, ang tila tinanggap ng mga Amerikanong komisyoner sa Paris, na nagsummon ng mga saksi mula sa iba’t ibang panig ng mundo upang magpatotoo tungkol sa mga isla at mga taong naroroon. Nilagdaan ang kasunduan, at saka lamang inihain ang kahilingan sa mga Pilipino na agad at lubos na sumumpa ng katapatan sa Estados Unidos." (Salin mula Ingles sa Thomas, 61)

Ang Pilipinong opisyal na si Felipe Agoncillo, na personal na pinili ni Pangulong Emilio Aguinaldo upang katawanin ang mga Pilipino sa kumperensiya, ay hindi kinilala at hindi pinayagang iharap ang panig ng Pilipinas. Sa kabilang banda, kinilala ang kredensyal ng kinatawan ng Simbahang Katolika, si Obispo Placido Chapelle, at binigyan siya ng pagkakataon na isulong ang isang natatanging probisyon sa kasunduan, ang Artikulo VIII, na nagtitiyak sa proteksyon ng mga ari-arian at karapatan ng Simbahang Katolika sa Pilipinas. Bakit hindi pinansin at pinagbawalan ang mga Pilipino sa kumperensiya?

Sagot: Ang katotohanan ay, natapos na ang awtoridad ng Espanya sa Pilipinas matapos isuko ang Maynila—ang sentro ng pamahalaang kolonyal ng Espanya—sa mga Amerikano noong Agosto 13, 1898. Habang hawak ng mga Amerikano ang lungsod ng Maynila, hawak naman ng mga Pilipino ang buong bansa. Kaya kung magkakaroon man ng kasunduan tungkol sa hinaharap ng kapuluan, dapat ito’y sa pagitan ng mga Amerikano at mga Pilipino.

Ayon kay Apolinario Mabini, ang pagtatakwil sa mga Pilipino mula sa negosasyon ng kasunduan ay lumabag sa batas internasyonal at sa likas at banal na karapatan ng mga Pilipino, na siyang tunay na may-ari ng soberanya sa mga isla. (Taylor[4], 64–66) 

Tanong Blg. 2 – Inaneksiyon ng Estados Unidos ang Puerto Rico at ang Pilipinas, ngunit iginawad naman nito ang kalayaan ng Cuba. Bakit may pagkakaiba sa pagtrato?

Sagot: Dapat tandaan na ipinagmamalaki ng Estados Unidos ang sarili bilang lupain ng kalayaan, tanggulan ng demokrasya, at sa konstitusyon nito ay malinaw na nakasaad ang paniniwalang ang lahat ng tao ay nilikhang pantay-pantay. Dahil dito, sa usapin ng pag-angkin ng mga dayuhang teritoryo, kinailangan ng administrasyon ni Pangulong William McKinley na isaalang-alang ang mga limitasyong konstitusyonal at tradisyong mapagpalaya ng sambayanang Amerikano, upang hindi ito maparatangang isang makabagong kolonyalista (neo-colonialist) o ng pagtaksil sa sarili nitong pamana ng demokrasya.

Gayunman, maaaring ipagpalagay na kaya binuo ang Kasunduang Pangkapayapaan (Peace Protocol) sa paraang isinuko ng Espanya ang Puerto Rico at pinalaya ang Cuba, ngunit nag-aatubili pagdating sa Pilipinas, ay bunga ng mga sensitibong salik na ito.

Sa kaso ng Cuba, nasa kalagayan ito ng paghihimagsik laban sa Espanya at hayagang ipinahayag ng mga Cubanong tao ang kanilang hangaring maging malaya at nagsasarili. Kung pananatilihin ng Estados Unidos ang Cuba bilang kolonya laban sa kagustuhan ng mga mamamayan, ito ay tiyak na ituturing na gawaing imperyalista. Kaya’t ang Artikulo I ng Peace Protocol ay nagtakda ng pagwawaksi ng soberanya ng Espanya sa Cuba, na naging daan upang makamit nito ang kalayaan mula sa dayuhang pamumuno.

Sa kaso naman ng Puerto Rico, wala sa kalagayan ng paghihimagsik ang mga mamamayan nito laban sa Espanya at hindi rin nila tahasang ipinahayag ang pagnanais na maging malaya at nagsasarili. Kung iiwan itong hawak pa rin ng Espanya o walang gumaganang pamahalaan, ito’y magiging kawalang-responsibilidad. Kaya’t makatuwiran ang pag-aneksiyon ng Puerto Rico sa ilalim ng Artikulo II ng Peace Protocol, bilang pansamantalang hakbang habang hinihintay ang magiging desisyon ng mga mamamayan nito para sa kanilang kinabukasan—isang hakbang na maituturing na makatao (humanitarian).

Ngunit iba ang kaso ng Pilipinas. Naibagsak na ng mga Pilipino ang pamumuno ng Espanya at nakapagtatag na sila ng sariling pamahalaan, na alam mismo ng mga kinatawan ng pamahalaan ng Estados Unidos at, marahil, nina McKinley at mga opisyal sa Washington. Hindi lamang ipinahayag ng mga Pilipino ang kagustuhang maging malaya at nagsasarili, kundi aktwal na nilang pinamamahalaan ang bansa. Ang mga natitirang pwersang Espanyol ay nakukubkob na lamang sa Intramuros, sa kabiserang Maynila na noon ay halos ganap nang hawak ng mga rebolusyonaryo.

Kung naging tapat ang Estados Unidos sa kaniyang mga tradisyong mapagpalaya at demokratiko, wala nang ibang nararapat na landas para sa Pilipinas kundi ang pagiging isang malayang republika. Subalit, mabigat ang mga hadlang laban sa mga Pilipino. Una, hindi pabor ang mga Briton sa ideya ng isang malayang republikang Pilipino, sapagkat ito ay maihahambing sa pagsindi ng apoy sa tuyong damo na maaaring kumalat sa buong imperyo ng Britanya sa Silangan. Ang midyang Briton ay aktibong sumuporta sa aneksasyon ng Pilipinas ng Estados Unidos, na malamang ay nakaimpluwensiya sa administrasyon ni Pangulong McKinley upang pag-isipan ang pagtatag ng kolonya sa Malayong Silangan.

Kalakip sa mga dokumento ng kasunduan na ipinadala ni Pangulong McKinley sa Kongreso ng Estados Unidos ay ang item blg. 14, “Mga Protektorado, Kolonya, at mga Estadong Walang Soberanya,” at item blg. 15, “The Federated Malay States: Isang Pagsilip sa Kanilang Paglago at Pampulitikang Organisasyon” ni Francis B. Forbes.

Ngunit ang pangunahing salik ay ang pagtatanggol sa interes ng Simbahang Katolika. Para sa Vatican, ang kalayaan ng Pilipinas ay nangangahulugan ng pagkukumpiska ng kanilang mayayamang lupang sakahan, pagkawasak ng mga orden ng relihiyon, at marahil malagim na paghihiganti sa mga prayle. Kaya’t inutusan sina Cardinal Gibbons at Arsobispo Ireland na tumungo sa Washington, habang ipinadala naman si Obispo Chapelle sa Paris. Ayon sa mga sumunod na pangyayari, naging matagumpay ang mga hakbang na ito pabor sa Vatican, sapagkat naimpluwensiyahan si Pangulong McKinley na panatilihin ang Pilipinas bilang teritoryo ng Amerika, at sa pamamagitan ng Artikulo VIII ng Kasunduang Pangkapayapaan, naipagtanggol ang mga ari-arian at interes ng Simbahang Katolika laban sa pagkumpiska.

Ang malakas na impluwensiyang ipinataw ng Britanya at Vatican sa Estados Unidos ang mga pangunahing dahilan sa pagkakabuo ng Artikulo III ng Peace Protocol, kung saan isinantabi muna ang pinal na katayuan ng Pilipinas hanggang ito’y maayos na maisakatuparan sa Kasunduan sa Paris pabor sa aneksasyon.

Samantala, nagawa na ng administrasyon ni Pangulong William McKinley ang isang tusong estratehiya—hikayatin ang mga mamamayang Amerikano na ang mga Pilipino ay mga "savage" o di-sibilisado at hindi karapat-dapat magtaguyod ng sariling pamahalaan, kaya’t darating ang Estados Unidos upang sila’y turuan at ihanda sa sariling pamamahala.

Matagumpay na naisakatuparan ang estratehiyang ito, sa tahimik na pagsang-ayon ng sambayanang Amerikano, na nagsilbing pahintulot upang panatilihin ang Pilipinas bilang isang kolonya—na siyang tunay na layunin ni McKinley mula sa simula.

<><><>-o-O-o-<><><>