Ganid nga ba si Aguinaldo sa kapangyarihan?

 (The English version is available here)

Si Pangulong Emilio Aguinaldo ay naging gihod o biktima ng tuligsa na siya ay ganid sa kapangyarihan.  At  ito ay ginagamit upang pagtibayin ang bintang na siya’y may kaugnayan sa pagkamatay ni Supremo Andres Bonifacio at Heneral Antonio Luna.  Ito ay katunayan, ayon sa mga tumutuligsa, na hindi niya pinayagang mayroon siyang kaagaw sa kapangyarihan.

Ang bintang na ito ay walang katotohanan.  Sa katunayang mababa ang loob ni Aguinaldo at mas naisin pa niyang nasa pamunuan siya ng hukbo kaysa humawak ng pinakamataas na tungkulin.  Narito ang ilang mahalagang pangyayari sa kanyang buhay na nagpapatunay sa kanyang mababang tingin sa sarili:

Una: Noong itatag ang Sangguniang Magdalo ng Katipunan sa Cavite noon Abril, 1896, hindi pangulo ang piniling tungkulin ni Aguinaldo.  Ang pinsan niyang si Baldomero ang naging pangulo at ang pinili ni Emilio ay ang pagiging “Teniente Abanderado” o Lieutenant Flag Officer sa Ingles, o siyang mamumuno sa pangkat ng mga armado. (Ronquillo, 29 at 137; Alvarez[Recalling], 23; Corpuz, 68 at 103)

Ikalawa: Noong ika-28 ng Disyembre, 1896, nang nagpulong ang sangguniang Magdalo at Magdiwang sa Imus upang pagpisanin ang dalawang sanggunian sa iisang pamahalan, iisang hukbo at iisang pinuno, hindi inasam ni Aguinaldo ang pagka-pangulo.  Sa halip, inimungkahi niya si Edilberto Evangelista, isang inhenyero na nagtapos sa Universidad ng Ghent sa Belhika, at siyang namahala sa pagawa ng mga trincheria o hukay-tanggulan sa lahat ng mga bayang hawak ng Magdalo, ang siyang tumakbo bilang pangulo.  Walang nangyari sa pulong na ito dahil dumating ang mga kapatid ni Doktor Jose Rizal at asawang si Josephine Bracken at ibinalita ang hatol na pagbaril sa bayani.  (Ronquillo, 29 at 143)

Ikatlo: Sa kapulungan ginanap noong ika-22 ng Marso 1897 sa Tejeros , bayan ng San Francisco de Malabon, hindi nakadalo si Aguinaldo dahil, unang-una, hindi siya nasabihan na mayroong pulong, at ikalawa, parating na ang lulusob na mga at ang inaasikaso niya ang pagtatalaga ng mga kawal ng Sangguniang Magdalo upang makapaghanda sa pagtatanggol ng Pasong Santol, sa Dasmarinas Cavite, kaya wawalo lang ang pinadalo ng Magdalo sa pulong. (Ronquillo, 29 at 33)  Ibinalita na lamang sa kanya ng mga napagutusan na siya ang nahalal na pangulo ng bagong tayong pamahalaang himagsikan.  Nang sabihin sa kanya na kailangan sumama siya upang manumpa, tinanggihan niya ang anyaya at ang sabi niya, huli na, dahil kung sana agad nagawa ang pagsasanib ng pwersa ng Magdalo at Magdiwang na ilang ulit niyang hiniling sa Supremo, hindi sana nahulog sa kamay ng mga Kastila ang ilang bayan ng Magdalo.  Napilit din siyang sumama at nakapanumpa si Aguinaldo nang sa pangalawang sundo ay mismong kapatid niyang si Crispulo ang dumating at nangangkong hahalili sa pagtatanggol.  Sa kasamaang palad, napatay si Crispulo sa labanan, nagkatutuo ang kanyang binitawan salita sa kapatid na dadaanan sa ibabaw ng kanyang bangkay ang mga kalaban. (Saulo[Aguinaldo], 132)

Ikaapat: Nang si Bonifacio ay hindi kumilala sa kapangyarihan ng bagong pamahalaan at gumawa ng mga kataksilang hakbangin, iminungkahi ng mga heneral ni Aguinaldo na barilin na lamang si Bonifacio ay huwag nang idaan sa paglilitis dahil kasalukuyang may digmaan at halos araw-araw ay may sagupaan kaya walang panahon para sa isang paglilitis.  Subalit hindi pumayag si Aguinaldo at sinabi niyang kailangan kumilos ng mahinahon at makatao dahil ang buhay ng tao, aniya, kahit sino pa siya, ay kailangang igalang at hindi tama na barilin na lamang na parang isang hayop. (Saulo[Aguinaldo], 147)

Ikalima: Hinding  ginusto ni Aguinaldo ang pagiging pangulo.  Sa limbag ng "The Singapore Free Press noong ika-15 ng Septiyembre, 1898, inilathala na hiniling ni Aguinaldo kay Cayetano Arellano na tanggapin ang kanyang alok na maging pangulo ng pamahalaang himagsikan. (Salin ng Mayakda mula Ingles sa The Singapore Free Press article - "Aguinaldo's disinterestedness')

Ikaanim: Noong kalagitnaan ng Disyembre, 1898, nagbitiw si Aguinaldo bilang pangulo ng unang Republika ng Pilipinas, dahil ayon sa kanya hindi siya karapat-dapat sa pinakamataas na katungkulan dahilan sa kanyang dahop ng pinagaralan.  Ang kanyang pagbibitiw ay nakatuon sa mga mamayan at nakikiusap na bigyan siya ng pamaskong handog na hayaan siyang mapalitan ng isang mas lalong nababagay sa katungkulan. Ang pagbibitiw niya ay inilathala sa 5,000 kopyang sulat na ipamimigay sa mga bayan-bayan.  Nang nakaabot sa kaalaman ni Apolinario Mabini at Felipe Buencamino ang balak gawin ni Aguinaldo, inutos ni Mabini na likumin lahat ng kopya at ipinasunog, at pinakiusapan ni Buencamino si Aguinaldo na huwag mababanggit ang bagay na ito kaninuman dahil magiging sanhi ito ng pagkamatay ng himagsikan. (Saulo[Rewriting], 17; Ronquillo, 70-71)

Ikapito: Noong digmaang Pilipino-Amerikano, habang mainit ang labanan, inalok si Aguinaldo ng Komisyadong Kapayapaan ni Schurman (Schurman Peace Commission) ng taunang pabuya sa halangang $5,000 at ang pamumuno sa mga Tagalog sa pagpili ng mga taong ilalagay sa pwesto sa mga munisipyo, kapalit ang pagpapalaganap ng kapayapaan sa ilalim ng pamamahala at kapangyarihan ng mga Amerikano.  Kahit malaki halaga at makapangyayari ang panghalina kay Aguinaldo,  hindi niya tinanggap ang alok at sa halip ay iginiit niya ang isang malaya at nagsasariling pamahalaan para sa mga Pilipino sa loob ng madaling panahon.  (Van Meter, 151-152)

Sa kabilang dako, kabaligtaran naman si Bonifacio.  

Ang mga sumusunod na pangyayari ay nagpapakitang masugid ang hangarin ni Bonifacio na makamit ang kapangyarihan, hawakan ito at gamitin: 

Una: Binuyo ni Bonifacio na matanggal sa pwesto ang unang halal na pangulo ng Katipunan, si Deodato Arellano, at ang pumalit ay si Roman Basa.  Subalit hindi nagtagal si Basa sa pwesto dahil nasipa din siya nang kanyang usisain ang kalagayan ng pananalapi ng Katipunan na nasa pangangalaga ni Bonifacio bilang taga-ingat yaman.  (St. Clair, 44)

Ikalawa: Pagkarating niya sa Cavite noong Disyembre, 1896, tinanggap niya ang ipinagkaloob na katungkulan ng Magdiwang bilang “Haring Bayan”, at si Mariano Alvarez ay pinagkalooban ng titulong “Pangalawang Haring Bayan”, o “Vir-rey”.  (Ronquillo, 140; Corpuz, 103) Bakit kaya tinanggap pa ni Bonifacio ang taguring "Haring Bayan" gayong siya na ang kinikilalang Supremo ng Katipunan?

Ikatlo: Nang malaman niyang may balak ang Magdalo na pagpisanin ang dalawang sangguniang Katipunan ng Cavite sa iisang pamahalaan na papalit sa Katipunan, agad siyang naglabas ng utos na bumuo ng bagong kilusan sa Cavite at ang hinirang niyang pangulo ay si Mariano Alvarez, at si Baldomero Aguinaldo ang pangalawang pangulo.  Si Aguinaldo ay binigyan ng katungkulang Tenyente Heneral na sasagot sa Punong Heneral (General en Jefe) na si Santiago Alvarez.  Nang tanungin ni Aguinaldo si Bonifacio kung ito ay ibig ng bayan, sumagot si Bonifacio ng ganito: “Hindi, sa aking sarili lamang; at di ba nila talastas at sampung ikaw po, na ako ang Supremo na tanging makapangyayari at tanging masusunod?” (Ronquillo, 552)

Ikaapat: Kinabukasan pagkatapos ng halalan sa Tejeros (23 ng Marso, 1897),  iginiit niya na siya ay dinaya at ginamit niya itong paraan upang mahimok ang mga Magdiwang na lumagda sa isang kasulatan tinaguriang “Acta de Tejeros” na nagaatas sa mga halal na magbitiw sa kanilang tungkulin.  Hindi pinakinggan ang utos na ito ni Bonifacio dahil ayon sa mga Magdalo maayos naman ang naganap ng halalan at lahat ng napagkayarian ay pinagtibay ng mga naroon.  (Ronquillo, 93; Richardson, 320-336)

Ikaanim: Nang winalang halaga ang kanyang utos na magbitiw ang mga halal, nakumbinsi niya ang mga Magdiwang at dalawang heneral ng Magdalo (sina Mariano Noriel at Pio del Pila) sa paniwalang isusuko ni Aguinaldo ang himagsikan sa mga Kastila.  Muling nagsilagda sila sa isang kasulatang tinaguriang “Acta de Naic” na ang tunguhin ay maglunsad ng kudeta at tanggalin sa pwesto si Aguinaldo.  Subalit natunugan ang balak ni Bonifacio at sa pagsipot ni Aguinaldo sa pulong nila ay nagulat ang pangkat ni Bonifacio at dali-daling nagsialisan at nagkanya-kanyang tago. (Delos Santos, 47; Richardson, 355-377; Ronquillo, 106-109)

Sa kahuli-hulihan, walang itulak-kabigin sa dalawa kung sino ang bayani at sino ang hamak.  Parehong bayani ang dalawa dahilan sa kanilang mahalagang ambag sa bayan.

Itinuloy ni Aguinaldo ang himagsikan laban sa mga Kastila na sinimulan ni Bonifacio at siya ay nagtagumpay na makamit ang kasarinlan at itayo ang isang republika pagkatapos na ihayag ang kalayaan ng Pilipinas.  Ipinagtanggol niya ang unang republikang Pilipino laban sa mananakop na mga Amerikano na nangailangang gumastos ng 400 na milyong dolyar, magtalaga ng 75,000 hukbo, nagbuwis ng 4,000 buhay at sugatan, sa loob ng tatlong taong digmaan na ikinamatay ng 20,000 sundalong Pilipino at higit sa 200,000 mamamayan.  Ang dalawang mahalagang pamana ni Aguinaldo ay ang pambansang awit at watawat.

Si Bonifacio, kahit siya ay nakitaan ng masugid na pagyakap sa kapangyarihan bilang Supremo ng Katipunan, masasabi talagang siya ay isang magiting na bayani, hindi dahil sa pasimuno siya ng himagsikan laban sa mga Kastila (marami na ring naunang gumawa nito tulad nina Francisco Dagohoy, Diego Silang, Leon Kilat, etc.) kundi sa ginawa niyang pagpukaw sa damdaming makabayan ng mga Pilipino gamit ang galing niya sa pagpapaliwanag ng tungkol sa mga karapatan at tungkulin  ng mga pangkawaniwang mamamayan at husay sa paraan ng pagsasalansan ng pagbuo at pagpapalawak ng Katipunan.  Ang mga katipunerong dumaan sa pagtuturo at pamumuno ni Bonifacio (sa tulong din ni Emilio Jacinto) tulad nina Licerio Geronimo, Luciano San Migquel, Macario Sakay at marami pang iba ay siyang naging haligi ng himagsikan na naging tinik ng mga kaaway noong digmaang Pilipino at Amerikano.  Inihandog ang kanilang sarili upang makamit ang pangarap ng mga Pilipino na mahango sa pananakop ng mga dayuhan, at maging malaya, hindi alintana ang anumang sakunang naghihintay sa kanila at sa kanilang mga mahal sa buhay.

MGA BATIS (SOURCES):

1. Alvarez, Santiago V.: “Recalling the Revolution, Memoirs of a Filipino General,” translation by Paula Carolina S. Malay and Introduction by Ruby R. Paredes, published in cooperation with Ateneo de Manila University Press, University of Wisconsin Center for Southeast Asian Studies, 1992

2. Corpuz, Onofre D.: “Saga and Triumph – The Filipino Revolution Against Spain,” University of the Philippines Press and Cavite Historical Society, 2002

3. De los Santos, Epifanio: "Andres Bonifacio," pages 34-58, The Philippine Review (Revista Filipina), G. Nieva: Manila, P.I., January, 1918, University of Michigan Library 2005, http://name.umdl.umich.edu/ACP0898.0003.001

4. May, Glenn Anthony: "Inventing a Hero, The Posthumous Re-Creation of Andres Bonifacio", New Day Publishers, University of Wisconsin, Center for Southeast Asian Studies, 1996

5. Richardson, Jim: “The Light of Liberty, Documents and Studies on the Katipunan, 1892-1897,” Ateneo de Manila University Press, 2013

6. Ronquillo, Carlos: "Ilang Talata Tungkol sa Panghihimagsik ng 1896-1897," edited by Isagani Medina, University of the Philippines Press, 1996

7. St. Clair, Francis: “The Katipunan: or, The rise and fall of the Filipino commune,” Manila: Tip. "Amigos del pais,", 1902, University of Michigan Library 2005, http://name.umdl.umich.edu/afj2294.0001.001

8.  The Singapore Free Press and Mercantile Advertiser (Weekly) newspaper article - "Aguinaldo's disinterestedness," September 15, 1898, page 11 (nlb.gov.sg)
#TUKLAS